زندگی نامه اسیر اصفهانی...

اسیر شهرستانی(اصفهانی)   

        میرزا جلال‌الدین محمد بن‌مؤمن اسیر شهرستانی اصفهانی،

-          زاده ۱۰۲۹ قمری - درگذشت ۱۰۴۹قمری و به روایتی ۱۰۵۹ قمری

      اسیر از شاعران بزرگ فارسی‌سرای سبک هندی قرن ۱۱ قمری است.

زندگی:

میرزا جلال‌الدین، فرزند ارشد میرزا مؤمن از سادات شهرستان - از توابع اصفهان - و از شاعران بزرگ سبک هندی سده‌ی ۱۱ قمری است. ظاهراً در سال ۱۰۲۹ قمری در اصفهان زاده شد. دامنه‌ی علم و دانش او به درستی دانسته نیست اما از قصایدش که بیشتر در مدح ائمه است، آگاهی او از علوم دینی و مسائل عرفانی و فلسفی تا حدودی آشکار می‌شود. وی معاصرشاه عباس اول، شاه صفی و شاه عباس دوم بود، و به اسیر تخلص می‌کرد. وی شاگرد فصیحی هروی  داماد شاه عباس دوم بود. اسیر علاوه بر مهارت در سخنوری، نقاد و شعرسنج بود و منزلش محفل ادب و مجمع شاعران و سخنواران. اسیر همچنین سفری به هند داشته است.

وی به جهت افراط در شراب‌خواری در جوانی درگذشت. در سال مرگ او اختلاف است. ذبیح‌الله صفا به نقل از منابع مورد استفاده‌ی خود تاریخ مرگ وی را ۱۰۴۹ قمری نوشته و این تاریخ شهرت بیشتر دارد ولی ولی‌قلی‌بیک شاملو در قصص الخاقانی ۱۰۵۹ قمری ضبط کرده است  که درست‌تر به نظر می‌رسد.

شعر:

اسیر در سیر تکاملی سبک شعری سده‌ی یازدهم اثر آشکار دارد. سبک هندی با اسیر شهرستانی آغاز شده و با بیدل دهلوی به کمال می‌رسد.  او بنیاد معانی خود را بر چنان تخیل و خیالپردازی‌های وهم‌انگیزی نهاده است که هیچ مضمون و نکته‌ای در سخنش خالی از آن نیست. شاعران هم‌دوره‌ی وی نظیر کلیم کاشانی و صائب تبریزی در سخنان خود وی را ستوده‌اند. با این همه، همه‌ی اشعار اسیر دارای ویژگی‌های سبک هندی نیست. در غزل‌هایی تتبع او از اشعار انوری و سعدی و حافظ هویداست. می‌توان گفت که اشعار اسیر، خاصه غزلیات او، در عین برخورداری از خصوصیات سبک هندی به سبک عراقی نزدیک است.

از ویژگی‌های بارز قصاید اسیر، جلوه‌گری ارادت وی به حضرت محمد و ائمه است. از میان غالب‌های شعری که وی در آن‌ها طبع‌آزمایی کرده، تسلط وی در غزل‌سرایی نمایان است. از جمله مشخصات غزلیات اسیر، گرایش وی به استفاده از اوزان کوتاه و توجه به وحدت موضوع است. از ویژگی‌های قصاید او می‌توان به تجدید مطلع اشاره کرد. شاید به دلیل وجود همین ابیات مصرّع (علاوه بر تعداد ابیات) به قصیده بودن برخی اشعارش حکم کرد؛ زیرا درون‌مایه‌ی قصاید وی بیشتر عشقی است.

تنها اثر بازمانده از وی «دیوان» اشعار وی است که شامل قصاید، غزلیات، مثنوی‌ها، رباعیات و تعدادی ترکیب و ترجیع و قطعه است که حدود بیست‌هزار بیت می‌شود.تاکنون مجموعه‌ی کامل و منقح این اشعار به چاپ نرسیده است. گزینه‌ای از آن که تقریباً پنج‌هزار بیت دارد، در سال ۱۸۸۰ م. به طریقه‌ی سنگی در هندوستان چاپ شده است و در سال ۱۳۴۸ ش. حبیب‌الله بی‌گناه از همین چاپ غزل‌ها و ابیاتی را برگزیده و در مشهد چاپ کرد، و در سال ۱۳۸۴ انتشارات میراث مکتوب با تصحیح غلام‌حسین شریفی ولدانی مجموعه‌ی غزلیات وی را به چاپ رساند.

استادان اسیر اصفهانی:

از استادان اسیر اصفهانی تنها به فصیحی هروی اشاره کرده اند و اسیری اصفهانی نیز از فصیحی هروی به عنوان استاد خویش نام برده است و به شاگردی در مکتب وی اشاره کرده است . تحصیل اسیر اصفهانی به نزد فصیحی هروی به احتمال زیاد می بایست پس از سفر این شاعر از هرات به اصفهان باشد . با این حال ارادت اسیر اصفهانی به صائب چنان بوده که گاه به شاگردی او نزد فصیحی سایه می افکنده است . با این همه نمی توان فصیحی را شاگرد صائب دانست چه صائب نیز بارها به گفته ی خود « تتبع سخن میرزا جلال » کرده و نیز در جُنگی که از سروده های شعرا گرد آورده ، ابیاتی چند از اسیر اصفهانی برگزیده است .   

سبک شعری اسیر اصفهانی: 

اسیر اصفهانی بنیاد معانى خود را بر چنان تخیل و توهمى نهاده است که هیچ مضمون و نکته‏ اى از سخنش خالى از آن نیست . اشعار اسیر اصفهانی به دقت خیال و ایراد ترکیبات دقیق و مضامین نازک و نو معروف بود . به همین سبب طرفداران سبک هندى در هندوستان از اوایل قرن دوازدهم به بعد طرز اسیر اصفهانی را پیروى کرده ‏اند . قصاید اسیر اصفهانی در ذکر مناقب خاندان رسالت است ، و علاوه بر آن غزل هاى مطبوع دقیق و قطعات و رباعیات بسیار دارد .     

آثار و تالیفات اسیر اصفهانی:

تنها اثر بازمانده از اسیر اصفهانی «دیوان» اشعار قصاید و غزلیات و مثنوی هاى اوست که قریب به بیست هزار بیت است .

درگذشت اسیر اصفهانی:

گویند اسیر اصفهانی به جهت افراط در شراب خوارى در جوانى درگذشت . در سال درگذشت اسیر اصفهانی اختلاف است برخی تاریخ فوت اسیر اصفهانی را برخی 1049 ه.قمری و برخی دیگر 1069 ه.قمری و برخی

 1092 ه.قمری دانسته اند .

پی‌نوشت:

  اسیر شهرستانی و سبک شعر او، شجاع کیهانی، جعفر، نامه‌ی فرهنگستان، شماره ۱۱، پاییز ۱۳۷۶

  ذاکرالحسینی، محسن، دیوان فصیحی هروی، نامه‌ی فرهنگستان، شماره ۲۹، بهار ۱۳۸۵، ص. ۱۰۱

  ولی‌قلی بن‌داودقلی شاملو، قصص الخاقانی حسن سادات ناصری (تصحیح): تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۱، جلد دوم، ص ۶۷

 در آستانه‌ی تحقیق و نشر: اسیر شهرستانی، تکامل بخش سبک هندی (صص. ۹۳-۹۵)، غلام‌حسین شریفی ولدانی، آیینه‌ی میراث، شماره ۱۲، بهار ۱۳۸۰

 آتشکدهى آذر (۹۲۳/۳)، تاریخ ادبیات در ایران (۱۲۲۳-۱۲۱۲ /۵)، تذکرهى نصرآبادى (۹۶-۹۵)، الذریعه (۷۴/۹)، فرهنگ سخنوران (۶۲-۶۱)، مؤلفین کتب چاپى (۳۵۲-۳۵۱ /۲). از خلال سایت راسخون

 ابیاتی از دیوان اسیر شهرستانی، به کوشش حبیب‌الله بی‌گناه، مشهد: کتابفروشی باستان، ۱۳۴۸

 دیوان غزلیات اسیر شهرستانی، غلامحسین شریفی ولدانی، میراث مکتوب وابسته به مرکز نشر میراث مکتوب، ۱۳۸۴