زندگی نامه هاتف اصفهانی...

 هاتف اصفهانی

هاتف اصفهانی

زادروز:   نیمه نخست قرن دوازدهم اصفهان

درگذشت:           ۱۱۹۸ ه. ق. قم

آرامگاه:  قم

نام‌های دیگر:      میراحمد

دوره:      قرن دوازدهم هجری

فرزندان:    سحاب اصفهانی

سید احمد حسینی متخلص به هاتف اصفهانی از شعرای نامی ایران در عهد افشاریه و زندیه است. وی اصالتاً از خانواده‌ای آذربایجانی بود ولی در اصفهان بدنیا آمد. سید احمد درکودکی به تحصیل علوم قدیمه و از جمله ادبیات فارسی و عربی، طب، منطق و حکمت پرداخت و گذشته از علم طب که در آن تسلط داشت، به یکی از سرآمدان زبان عربی مبدل گشت و اشعاری به زبان عربی سرود. هاتف در جوانی به سرودن اشعار خود پرداخت و در طول زندگی آرام خود از مدح شاهان و روی آوردن به دربار سلاطین خود داری کرد و بیشتر به مطالعه و حکمت و عرفان‌مشغول بود. وی در سال ۱۱۹۸ درگذشت.

هاتف در جوانی به تحصیل ریاضی و حکمت و طب پرداخت و در این فنون گویا از محضر میرزا محمد نصر اصفهانی استفاده کرده است . و در شعر استاد راهنمای او مشتاق بوده است.

در حلقه درس این دو استاد  با صباحی و اذر و صهبا دوستی تمام یافته و رشته این دوستی تا پایان عمر پایدار ماند و چنانک از برخی اشعار او بر میاید وی در آخر عمر به یک جا قرار نداشته و غالبا بین شهر های اصفهان ، قم و کاشان در سفر و رفت و آمد بوده و سرانجام در سال 1163 - 1198 هجری - در قم چشم از جهان فرو بست و در همان جا به خاک سپرده شده است.

هاتف یکی از معروف ترین شاعران دوره زندیه است . وی در سرودن انواع غزل و قصیده ، رباعی و ترجیح بند تواناست . از او قصاید و قطعاتی نیز به زبان عربی بر جای مانده است.

هاتف از نظر لفظ و معنی پیرو سعدی است . غزل های  وی از غزل های شیخ ماثر است و گاهی تعبیرات سعدی را با بیانی دیگر در ابیات خود می نشاند . هر چند که هاتف در شیوه سخن سرایی ، سبک عراقی را برگزیده است اما از نفوذ شیوه سخن سرایان عهد خود نیز بر کنار نمانده و غزل های وی در زیر نفوذ شیوه شعرایی مانند کلیم و صائب ردیف های اسمی پیدا کرده ایت و در دیوان او غزل بی ردیف نادر است ولی قصاید وی هیچ کدام ردیف ندارد.

هاتف اصفهانی شاعری توانا و مسلط به زبان و ادب فارسی بود. وی از سبک شعرای متقدم ایران به ویژه حافظ و سعدی پیروی می کرد و طبع خود را در سرایش تمامی قالب های شعری اعم از غزل، قصیده و رباعی، ترجیع‌بند و ترکیب‌بند آزمود. شهرت عمده هاتف به سبب شاهکار بزرگ ادبی او (ترجیع‌بند عرفانی) است که در آن هم از حیث حسن ترکیب الفاظ و هم از حیث توصیف معانی داد سخن داده است. وی مرثیه های زیبایی نیز با استفاده از ماده تاریخ (حروف ابجد) در مرگ بزرگان و دوستان خود سرود که این اشعار از ارزش بالایی برخوردارند.

مهم‌ترین اثر باقی‌مانده از هاتف اصفهانی دیوان اشعار او و چند صد بیت شعر به‌زبان عربی است.

بخشی از بند اول ترجیع‌بند معروف هاتف:

ای فـدای تـو هم دل و هم جــان               

وی نثار رهت هـم این و هـم آن

دل فـدای تو چــون تویی دلبر                   

جان نثار تو چون تویی جانـان

دل رهـانـدن ز دست تو مشکـل                

جـان فشانـدن به پـای تو آسان ...

ساقی آتش پرست و آتش دست              

ریخت در ساغر آتش سوزان

چون کشیدم نه عقل ماند و نه هوش                    

سوخت هم کفر از آن و هم ایمان

مست افتادم و در آن مستی                   

به زبانی که شرح آن نتوان

این سخــن می‌شنیـدم از اعضا                

همـه حتـی الوریـد و الشـریان

که یکی هست و هیـچ نیست جـز او

وحـــده لا الــه الاّ هـــو

جستارهای وابسته:

سبک بازگشت ادبی

منابع:

براون، ادوارد: تاریخ ادبی ایران، ترجمه علی پاشا صالح، تهران، بانک ملی، ۱۳۳۳

براون، ادوارد:تاریخ ادبیات ایران( از آغاز عهد صفویه تا زمان حاضر)، ترجمه رشید یاسمی، تهران، چاپخانه روشنایی،۱۳۱۶

رضا زاده شفق، صادق: تاریخ ادبیات ایران، شیراز، دانشگاه شیراز، ۱۳۵۴