جریمه کرده ای مرا؟... "الهام منصور"

جریمه کرده ای مرا؟ بی تو نفس نمی کشم!

تَرکه بزن!جریمه کُن! پا ز تو پس نمی کشم

هرچه پِیِ تو می دوم باز به "بی تو " می رسم

کوه به کوه می رسد باز به تو نمی رسم

راهِ مرا اشاره شو من به کجا رسیده ام؟

هرچه دویده ام تو را خسته شدم ، ندیده ام

دامن خسته ام پُر از گرد تمام جاده ها

زیر نگاه تشنه گمشده ها، پیاده ها...

باز به یک هوای خود رخت مرا تکان بده

بین هزار آشنا سمت مرا نشان بده

سنگ نباش و خط بزن قصه باطل مرا

ترکه بزن جریمه کن ترک نکن دل مرا...

خوب نیست ... "شهراد میدری"

این که گهگاهی به خاب ِ من میایی خوب نیست 
این که خیلی نازی و شیطان بلایی خوب نیست

این که از روی ِ کلید ِ من کلیدی ساختی 
بی اجازه پلک ِ من را می گشایی خوب نیست

خنده ات می گیرد از نوع ِ خوش آمد گفتنم 
لهجه از دید ِ تو لابد روستایی خوب نیست

می کنم از تو پذیرایی دوباره گیج و منگ 
گرچه کمرنگ است و خیلی طعم ِ چایی خوب نیست

بچه ام نام ِ تو بر پیشانی ام من را ببخش 
دستخط ِ بچه های ِ ابتدایی خوب نیست

خون ِ دل خوردم که خوردم طعنه بار ِ من نکن 
رنگ ِ دستان ِ ظریف ِ تو حنایی خوب نیست

نرخ ِ بازار ِ طلا را نشکن و درهم نریز 
نه! پریشانی ِ موهای ِ طلایی خوب نیست

می گذارم باز آهنگی برایت از قدیم 
گرچه از دیدت منوچهر ِ سخایی خوب نیست

نیست چیزی غیر ِ درد و درد و درد این روزها 
جان ِ من باور بفرما آشنایی خوب نیست

باز برمی خیزی و بی هیچ حرفی می روی 
لااقل دستی بده بی اعتنایی خوب نیست

صبح برمی خیزم و عطر ِ تو را بو می کشم 
بغض می گیرد مرا یعنی جدایی خوب نیست!

پاییز... "علیرضا بدیع"

 

پاییز می رسد که مرا مبتلا کند

با رنگ های تازه مرا آشنا کند

پاییز می رسد که همانند سال پیش

خود را دوباره در دل قالیچه جا کند

او می رسد که از پس نه ماه انتظار

راز درخت باغچه را برملا کند

او قول داده است که امسال از سفر

اندوه های تازه بیارد، خدا کند

او می رسد که باز هم عاشق کند مرا

او قول داده است به قولش وفا کند

پاییز عاشق است و راهی نمانده است

جز این که روز و شب بنشیند دعا کند

شاید اثر کند و خداوند فصل ها

یک فصل را به خاطر او جا به جا کند

تقویم خواست از تو بگیرد بهار را

تقدیر خواست راه شما را جدا کند

خش خش... صدای پای خزان است، یک نفر

در را به روی حضرت پاییز وا کند...

زندگی نامه امیرخسرو دهلوی...

                 حکیم ابوالحسن یمین‌الدین بن سیف‌الدین محمود معروف به امیر خسرو دهلوی (زادهٔ ۶۵۱ در پتیالی، هند – درگذشتهٔ ۷۲۵ هجری قمری در دهلی) شاعر پارسی‌گوی هندوستان بود. او یکی از دو شاعر مهم اوایل قرن هشتم است که سایر سخنوران پارسی‌گوی هند را تحت‌الشعاع قرار دادند و در ادوار بعد هم نفوذی دامنه‌دار در میان شعرای ایران و هند داشتند. آن دو امیرخسرو، و حسن دهلوی بودند. امیرخسرو به زبان‌های فارسی، عربی، ترکی و سانسکریت چیرگی داشت و به سعدی هند معروف بود و او در اوایل حال به «سلطانی»و سپس به «طوطی» تخلص می‌کرد.

محتویات :

۱- زندگی

۲ - تأثیر و تأثرات

۳ - آثار

۴-  نمونه اشعار

زندگی:

ابوالحسن امیرخسرو دهلوی شاعر و عارف نامدار پارسی‌زبان هندوستان در سال ۶۳۲ خورشیدی (۶۵۱ قمری) در پتیالی هند زاده شد و به سال ۷۰۳ خورشیدی (۷۲۵ قمری) در دهلی درگذشت. خسرو ترک‌نژاد و هندی‌زاد بود و کلمات ترکی و هندی در شعر او بسیار بود. پدرش امیر سیف‌الدین محمود افسری ترک و از اهالی لاچین در فرارود بود که خودشان از قراختاییان بودند که هنگام یورش مغولان به هندوستان فرار کرد و در آن‌جا با زنی اهل دهلی ازدواج کرد و به دربار شمس‌الدین التتمش، پادشاه دهلی راه یافت. امیرخسرو مانند پدر که سمت امیرالامرایی داشت در دربار بزرگی و سروری یافته بود و زمانی در درگاه جلال‌الدین فیروز شاه جای داشت و لقب امیری گرفت.

وی دوران کودکی و نوجوانی را با فراگرفتن زبان و ادب فارسی در دهلی گذراند و پس از چندی در محضر یکی از بزرگ‌ترین و مشهورترین مشایخ و عارفان دوران، یعنی شیخ نظام‌الدین محمد بن احمد دهلوی معروف به نظام اولیاء، شاگردی کرد. امیرخسرو برای پیر و مراد خود احترام فراوان قایل بود و با وجود این که دایم در خدمت پادشاهان و فرمانروایان بود، هیچ‌گاه از میزان ارادت و توجه او نسبت به شیخ کاسته نشد. امیر نیز مانند استاد خود پیرو سلسلهٔ عرفان چشتیه بود. شیخ نیز خسرو را گرامی می‌داشت. با حسن دهلوی شاعر نامدار پارسی‌زبان هند از طریق همین شیخ آشنا شد و بین آن دو دوستی عمیقی ایجاد شد.

مدت کوتاهی پس از درگذشتِ نظام‌الدین اولیاء، امیر خسرو نیز در سال ۷۰۴ (۷۲۵ قمری) درگذشت و نزدیک آرامگاه شیخ به خاک سپرده شد.

تأثیر و تأثرات:

امیرخسرو به سبب آشنایی با زبان‌های فارسی، ترکی، عربی و هندی اطلاعات نسبتاً خوبی داشت و اشعار فراوانی در زمینه‌های مختلف سروده‌است. موسیقی هندی و ایرانی را به‌خوبی می‌شناخت. شعرش لحن و لطافتی خاص دارد و چون ترک‌نژاد و هندی‌زاد بود کلمات ترکی و هندی نیز در شعر او دیده می‌شود و می‌توان «سبک وی را طلیعهٔ سبک هندی به شمار آورد».

وی در غزل‌سرایی پیرو سعدی بود و غالباً مضامین عشقی و مسایل عرفانی را به زبان ساده و پرسوز در بحرهای کوتاه و لطیف بیان کرده و از الفاظ و معانی شاعران متصوف ایرانی سود می‌جست. خمسه‌اش از خمسه‌های تمام مقلدین نظامی نسبتاً بهتر و برتر است و او در اشعارش نظامی را به‌عنوان استادی مسلط به فن ستوده‌است:

نظامی که‌استاد این فن وی است                     

در این بزمگه شمع روشن وی است

ز ویرانهٔ گنجه شد گنج سنج                  

رسانید گنج سخن را به پنج

چو خسرو به آن پنج هم‌پنجه شد                      

وز آن بازوی فکرتش رنجه شد

امیرخسرو با سنایی و خاقانی نیز الفتی داشته‌است و در قصاید که از غزل‌هایش متین‌تر است از سخنگویان بزرگ مانند کمال‌الدین اسماعیل و خاقانی و انوری پیروی کرده‌است. به‌عنوان نمونه به اقتفای «مرآه النظر» خاقانی قصیدهٔ «مرآه الصفا» را ساخته‌است که از همان روزها در میان اهل ادب شهرتی یافته و بعضی از دیگر شاعران هم از آن پیروی کرده‌اند. قصیدهٔ خاقانی چنین آغاز می‌شود:

دل من پیر تعلیم است و من طفل زباندانش                   

دم تسلیم سرعشر و سر زانو دبستانش

و مطلع «مرآه الصّفا» ی امیرخسرو:

دلم طفل است و پیر عشق استاد زباندانش                      

سواد الوجه سَبق و مسکنت کنج دبستانش

شاعران فراوانی از سبک و شیوه و به‌خصوص ابداعات و نوآوری‌های امیرخسرو پیروی کرده‌اند. در میان شعرای ایران نیز نفوذ داشته و بسیاری از آن‌ها مخصوصاً در حکایات و مثنویات عشق‌انگیز سبک او را تقلید کرده‌اند. با توجه به بعضی از غزل‌های حافظ، مشخص می‌شود که وی با اشعار و غزلیات خسرو آشنایی داشته و تا حدی تحت تأثیر او بوده‌است. آورده‌اند که نورالدین عبدالرحمان جامی (درگذشته ۸۹۸ هـ. ق) بیش از دیگر شاعران ایرانی، با امیرخسرو دهلوی و آثار او انس و الفت داشته و «همیشه آرزوی جامی آن بوده‌است که به پای او برسد». در کار و حال هر دو مشابهت‌ها و همانندی‌های قابل‌ملاحظه‌است که عبارتند از:

هر دو در حیات هنری خود، معطوف به گذشته‌اند.

هر دو دیوان خود را به چند بخش تقسیم کرده‌اند.

امیرخسرو در منظومهٔ قران السعدین عناوین فصول و ابواب کتاب را به صورت قصیده‌ای موزون مرتب نموده، جامی نیز بسیاری از عناوین قصاید خود را موزون کرده‌است.

هر دو اثر منثور پدید آورده‌اند.

هر دو با تصوّف رابطه دارند.

جامی معتقد است: «امیرخسرو دهلوی در شعر متفنّن است و قصیده و غزل و مثنوی را ورزیده و همه را به کمال رسانیده، تتبع خاقانی می‌کند؛ هر چند به قصیدهٔ او نرسیده، اما غزل را از وی درگذرانیده. غزل‌های او به واسطهٔ معانی آشنا که ارباب عشق و محبت برحسب ذوق و وجدان خود آن را درمی‌یابند، مقبول همه‌کس افتاده‌است. خمسهٔ نظامی را کسی به از وی جواب نداده‌است؛ و ورای آن مثنوی‌های دیگر دارد.» هرچند ممکن است سخن جامی با توجه به بعضی از معیارهای امروزین نقد ادبی، سخن کلی تلقی شود و بعضی از اجزای آن به‌خصوص آنچه دربارهٔ غزل امیرخسرو و خاقانی است، قابل تأمّل باشد.

یان ریپکا دربارهٔ خمسه امیرخسرو معتقد است: اهمیت آثار امیرخسرو در ادبیات فارسی از این جهت چشمگیر است که در خمسهٔ او داستان‌های رمانتیک برجسته و اشعار حماسی ممتازی دیده می‌شود که موضوع‌های آن‌ها را از نظامی اقتباس کرده‌است. شاعر کم و بیش، رویدادها را به شکل‌های گوناگون تصویر کرده و چنان با سخنوری و بلاغت موضوع‌ها را پرورانده که گویی در مهارت و استادی دست کمی از نظامی نداشته‌است؛ اما او به ژرفای فلسفه زندگی و مسایل حاد اجتماعی توجهی نکرده در عین حال تردیدی نیست که این تنزل سطح با سلیقهٔ مردم زمان خسرو هماهنگ بوده‌است.

آثار:

صحنهٔ دیدار اسکندر مقدونی از افلاطون، از کتاب «خمسهٔ نظامی» امیر خسرو دهلوی.

در تذکره‌ها دربارهٔ تعداد آثار امیر خسرو روایت‌های اغراق‌آمیزی نقل کرده‌اند و از قول او نوشته‌اند که شمار اشعارش از چهارصدهزار بیت بیشتر است. آثار منظوم فارسی او عبارت است از:

دیوان امیر خسرو، شامل پنج دفتر، هر یک دارای دیباچه‌ای متضمّن سوانح عمر و نکاتی در اسلوب شعری او به قلم خود شاعر؛ بدین قرار:

تحفةالصّغر: سروده‌های شانزده تا نوزده سالگی، شامل قصیده‌ها، غزل‌ها، ترجیع‌بندها و زندگینامهٔ مشروح شاعر؛

وسط‌الحیوة: سروده‌های شاعر از بیست تا حدود ۳۲ سالگی، شامل قصیده‌ها، ترجیع‌بندها، قطعه‌ها، غزل‌ها و رباعی‌ها. قصیده‌های این دیوان در ستایش و مراثی «نظام‌الدین اولیاء»، «علاء الدّین محمّد» و «معزّالدّین کیقباد» است؛

غرّةالکمال: سروده‌های ۳۴ تا ۴۳ سالگی او، شامل قصیده‌ها، ترجیع‌بندها و قطعه‌ها، با مقدمه‌ای مبسوط که در آن شرح زندگانی او به تفصیل آمده‌است؛

بقیة نقیّه: سروده‌های دوران پیری شاعر، شامل قصیده‌ها، ترجیع‌بندها، رباعی‌ها و یک مثنوی کوتاه. این دیوان حاوی مدایحی است دربارهٔ «علاءالدّین محمدشاه»، پسر او، بعضی امیران دیگر و نیز مرثیه‌ای در مرگ محمدشاه؛

نهایةالکمال: سروده‌های واپسین سال‌های حیات شاعر، مشتمل بر ترجیع‌بند، مثنوی، رباعی، غزل و نیز قصیده‌هایی در مدح «سلطان غیاث‌الدین» و مرثیهٔ «سلطان قطب‌الدین مبارکشاه».

دیوان غزلیات، که چند بار جمع‌آوری شده و در هند و پاکستان به چاپ رسیده‌است. نخستین چاپ آن در ۱۸۷۱ م؛ و بار دوم در ۱۳۹۲ هجری در لاهور منتشر شد. دیوان امیر خسرو بارها در هند و ایران تصحیح و چاپ شده‌است.

ثمانیهٔ خسرویه: امیر خسرو دهلوی بزرگترین نمایندهٔ ادبیات فارسی زبان هند و نخستین ادامه‌دهندهٔ مکتب ادبی نظامی گنجوی است. او به نظامی گنجوی اعتقادی تام داشت و به تقلید و در جواب خمسهٔ نظامی خمسه‌ای ساخته‌است شامل:

مطلع‌الانوار: بر وزن و شیوهٔ مخزن‌الأسرار

شیرین و خسرو

مجنون و لیلی: مجنون و لیلی سومین منظومه امیر خسرو است که شاعر در سال ۱۲۹۹ نوشته و یکی از بهترین منظومه‌هایی است که تحت تأثیر لیلی و مجنون نظامی آمده‌است.

آیینهٔ سکندری: بر وزن و شیوهٔ اسکندرنامه

هشت بهشت: به تقلید از هفت پیکر

امیرخسرو دارای تصنیف‌ها و منظومه‌های دیگری نیز به شرح زیر است:

قران‌السعدین: مجموعه‌ای از یک سلسله تشبیهات عالی قلمی است که مسایل و موضوعات مختلف را مجسم می‌سازد. به‌علاوه، دو نکتهٔ کاملاً بکر را از اشعار امیر خسرو برای ما روشن می‌کند:

اشعاری با یک وزن و قافیه که برای عنوان فصول مختلف بسیار مناسبند و می‌توان آن‌ها را به صورت قصیده به یکدیگر مرتبط ساخت.

تعدادی غزل که احساسات فصول را قبل از ذکر آن منعکس می‌سازد و در عین حال دارای حالت یکنواختی وزن مثنوی نیست.

نه سپهر: اثری‌ست با نه بخش که در بحرهای مختلف سروده شده‌است. از آن جمله بحر رجز مسدس مطوی (مفتعلن مفتعلن مفتعلن) که ابتکار خسروست.

مفتاح‌الفتوح

مثنوی دولرانی و خضرخان: عشق‌های خضرخان پسر علاءالدین با دولرانی دختر امیر گجرات که گذشته از مزایای ادبی، ارزش تاریخی و اجتماعی هم دارند.

سه شاهزاده سرندیپی: افسانه‌ای است ایرانی که لغت رایج سرندیپیتی در زبان‌های غربی از آن سرچشمه گرفته.

اشعار زیر را هم بدو نسبت داده‌اند:

قصیدهٔ شکوائیه

ماتم غم

آینه‌داری دل

نمونه اشعار:

ای زلف چلیپای تو غارتگر دین‌ها            

وی کرده گمانِ دهنت دفع یقین‌ها

زین­سان که بکشتی به شکر خنده جهانی                    

خواهم که به دندان کشم از لعل تو کین‌ها

گر مهر گیا بایدت ای دوست طلب کن                 

هر جا که چکد آب دو چشمم به زمین‌ها

دشوار رود مهر تو از سینهٔ خسرو                      

مانده‌است چو نقشی که بماند به نگین‌ها

                                                                ******

بیم است که سودایت دیوانه کند ما را                

در شهر به بدنامی افسانه کند ما را

من می‌زدهٔ دوشم شاید که خیال تو                   

امروز به یک ساغر مستانه کند ما را

                                                                 ******

کدام سنگدلت شیوه جفا آموخت؟                     

که ناز و شوخیت از بهر جان ما آموخت؟

جراحت جگر خستگان چه می‌پرسی؟               

ز غمزه پرس که این شوخی از کجا آموخت؟

                                                                ******

بشکافت غم این جان جگرخواره ما را                 

یا رب، چه وبال آمده سیاره ما را

رفتند رفیقان دل صدپاره ببردند              

کردند رها دامن صدپارهٔ ما را

                                                                 ******

آورده‌ام شفیع دل زار خویش را              

پندی بده دو نرگس خون‌خوار خویش را

ای دوستی که هست خراش دلم از تو              

مرهم نمی‌دهی دل‌افکار خویش را

آزاد بنده‌ای که به پایت فتاد و مرد                      

وآزاد کرد جان گرفتار خویش را

بنمای قد خویش که از بهر دیدنت                      

تربر کنیم بخت نگونساز خویش را

سرها بسی زدی سر من هم زن از طفیل                      

از سر رواج ده روش کار خویش را

دشنام از زبان توأم می‌کند هوس                       

تعظیم کن به این قدری یار خویش را